In november ga ik drie keer een dag meelopen met een collega Nederlands: in Groningen, in Zutphen en in Gouda. De reden is een antwoord te vinden op de vraag: “Op welke manier zou ik zelf het liefst het vak Nederlands willen geven?”. Deze queeste wil ik delen in een serie blogs voor collega’s, die ook willen weten hoe het anders en wellicht nog beter kan.
Wie ga ik bezoeken?
Ten eerste breng ik een bezoek aan lessen Nederlands in de bovenbouw van mijn eigen oude school, een categoraal gymnasium, waar ik verwacht dat taal en literatuur belangrijke peilers zijn (1,3). Vervolgens loop ik een dag mee met een docent Nederlands van een Vrije School. De persoonlijke ontwikkeling van de leerling is hier de leidraad, met veel aandacht voor natuur, cultuur en expressie (2).
Ten slotte maak ik een dag mee op een school waar de sectie Nederlands alle methodes van de hand gedaan heeft en alleen nog werkt met actuele teksten uit de praktijk, om de taalvaardigheid op een motiverende manier te vergroten (4). Ik ben benieuwd welke schoolvisies en randvoorwaarden deze vormen van onderwijs mogelijk hebben gemaakt.
Wat ga ik bekijken?
Als kijkwijzer neem ik de Vaktechnische Taalanalyse Nederlands van het SLO (2022). De SLO verdeelt het vak Nederlands in drie domeinen: Taalvaardigheid, Fictie en Literatuur en Kennis over Taal. Deze heb ik vrij vertaald naar bovenstaand plaatje. Echter, wat ik mis in de domeinen en de VTA van de SLO zijn: de persoonlijke ontwikkeling van de leerling en online taalvaardigheid, zoals luisteren/ kijken (5). N.B. In het mbo zijn luisteren en kijken wel een verplicht examenonderdeel bij Nederlands.
Vernieuwing in het vak Nederlands
Aansluiten bij de belevingswereld is een randvoorwaarde voor leren. De jeugd kijkt en luistert naar films, podcasts en vlogs en leeft voor een groot deel online. Dit vraagt naar mijn mening in ons vak om veel meer aandacht voor de competenties kijken/ luisteren en online taalvaardigheid. Het boek Verdiepend lezen van Karin van de Mortel gaat in op het lezen van en ook luisteren naar complexe teksten. Ik ben benieuwd of de collega’s iets met online teksten en kijken/luisteren doen.
Jeroen Clemens promoveert op digitale geletterdheid, waarbij niet zozeer het doorgronden van de lineaire structuur van een tekst, maar vooral het lezen van meerdere documenten tegelijk en hypertextualiteit belangrijk blijken. Ik ben nieuwsgierig: hoe de collega’s daarmee omgaan en tegenaan kijken.
Persoonlijke ontwikkeling
Tenslotte, in de onderbouw is persoonlijke ontwikkeling nog één van de kerndoelen van het vak Nederlands (SLO). In de eindtermen van de bovenbouw is dit verworden tot ‘oriëntatie op studie en beroep’. Terwijl juist jongeren na hun vijftiende een belangrijke ontwikkeling doormaken in de vorming van hun identiteit en hier met taal uitdrukking aan geven (Jolles, J. 2017). Ik wil graag weten hoe hier op de Vrije School invulling aan wordt gegeven bij het vak Nederlands.
Het jezelf kunnen uitdrukken komt terug in schrijven en spreken. In de praktijk komen bij Spreken in de bovenbouw alleen presenteren, betogen en debatteren aan de orde. Persoonlijk denk ik dat het kunnen voeren van een dialoog, waarin de competentie oordeelloos luisteren een onderdeel is, zeer nuttig zou kunnen zijn in onze polariserende samenleving. Ben benieuwd of er scholen zijn die hiermee bezig zijn.
Leren door te doen
Het actualiseren van de kerndoelen lijkt me gewenst. Echter, de verandering van het vak Nederlands vindt in de praktijk allang plaats. Niet door er over te vergaderen of te schrijven, maar gewoon door het te doen. Drie doeners mag ik een bezoek brengen. Daar ben ik ze op voorhand dankbaar voor en ik heb er veel zin in. Wordt vervolgd.
Lilian Boonstra
28 oktober 2022
Bronnen
Clemens, J. (2020, 14 september). Digitale geletterdheid als onderdeel van Nederlands: een uitdaging en een noodzaak (update). https://www.academia.edu/44084906/Digitale_geletterdheid_als_onderdeel_van_Nederlands_een_uitdaging_en_een_noodzaak_update_?email_work_card=title
Jelle Jolles, (2017). Het Tienerbrein, over de adolescent tussen biologie en omgeving. Amsterdam: University Press.
Lezen minder in trek dan andere media-activiteiten. (2021, 4 november). Stichting Lezen. https://www.lezen.nl/onderzoek/lezen-minder-in-trek-dan-andere-media-activiteiten/
Karin van de Mortel, Corine Ballering. (2014) Verdiepend lezen, leerlingen begeleiden bij het begrijpend lezen van complexe teksten. CPS: Amersfoort.
Inhoud van de VTA Nederlands. (z.d.). SLO. Geraadpleegd op 27 oktober 2022, van https://www.slo.nl/thema/vakspecifieke-thema/nederlands/vakspecifieke/inhoud-vta/
De belangrijkste uitdagingen voor het schoolvak Nederlands. (z.d.). SLO. Geraadpleegd op 27 oktober 2022, van https://www.slo.nl/thema/vakspecifieke-thema/nederlands/vakspecifieke/belangrijkste/
Onderwijsdoelen. (z.d.). SLO. Geraadpleegd op 29 oktober 2022, van https://www.slo.nl/sectoren/havo-vwo/nederlands-havo-vwo/bovenbouw/onderwijsdoelen/
